ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΕΔΚΕ

Δευτέρα, 18 Ιανουάριος 2010 15:51
18 Ιανουαρίου 2010

Για την οικολογική σκέψη, που θέτει στο επίκεντρο την αποκέντρωση και την τοπική δράση, η αυτοδιοίκηση αποτελεί το φυσικό κύτταρο της δημόσιας ζωής. Είναι το πεδίο όπου μπορούν να υλοποιηθούν οι βασικές επιλογές μας για αποκέντρωση, τοπικότητα και συμμετοχή.
Δραστηριοποιούμαστε για μια ισορροπημένη και βιώσιμη κοινωνία, με ζωντανή ύπαιθρο και με συνεκτικές πόλεις σε ανθρώπινα μεγέθη.
Είμαστε οι τελευταίοι που θα υποστηρίξουμε ότι η αυτοδιοίκηση πάει καλά και δε χρειάζεται αλλαγές. Οι μετρήσεις της κοινής γνώμης δείχνουν περιορισμένη εμπιστοσύνη των πολιτών ΚΑΙ απέναντί της, οι εκθέσεις από το Συνήγορο του Πολίτη δείχνουν σοβαρά και εκτεταμένα προβλήματα. Οι αρμοδιότητες είναι περιορισμένες, οι πόροι ανεπαρκείς και επισφαλείς.
Με όλα τα προβλήματα και τις ανεπάρκειες της, η αυτοδιοίκηση δεν παύει όμως να είναι ο πλησιέστερος στον πολίτη θεσμός. Θέλουμε λοιπόν:
•αυτοδιοίκηση ισχυρή, διαφανή και συμμετοχική
•θεσμικό πλαίσιο με τεκμήριο αρμοδιότητας υπέρ της αυτοδιοίκησης
•κεντρική εξουσία περιορισμένη σε επιτελικό ρόλο, ικανή να συνεργάζεται με την αυτοδιοίκηση στη βάση μιας νέας σχέσης.


1. Δήμοι σε μεγέθη κοντά στον πολίτη

12 χρόνια μετά το «Σχέδιο Καποδίστριας» προωθείται με τον «Καλλικράτη» ένας νέος γύρος εκτεταμένων αναγκαστικών συγχωνεύσεων, χωρίς καν να έχουν αποτιμηθεί οι προηγούμενες. Πολύ περισσότερο δεν έχουν δρομολογηθεί λύσεις ούτε καν στις πιο ακραίες από τις περιπτώσεις όπου δημιουργήθηκαν προβλήματα.
•Τα τοπικά συμβούλια στις περισσότερες περιπτώσεις δε λειτούργησαν ποτέ, καθώς ήταν απογυμνωμένα από αρμοδιότητες. Εξαιρέσεις υπήρξαν μόνο εκεί που ενεργοί πολίτες ανέδειξαν συλλογικές αποτελεσματικές ηγεσίες και διαμόρφωσαν τα δεδομένα των τοπικών κοινωνιών.
•Στην Ελλάδα οι δήμοι έχουν σήμερα μέσο πληθυσμό 10.200 κατοίκους όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος για την Ε.Ε. είναι 5.100 κάτοικοι ανά δήμο. Στη Γαλλία ο μέσος όρος είναι 1.600 κάτοικοι, στην Αυστρία 3.400, στην Ισπανία 4.900, στη Γερμανία και την Ιταλία 7.100.
•Με τη νέα μεταρρύθμιση, ο μέσος όρος των 370 δήμων θα φθάνει τις 30.000 κατοίκους, 6 φορές περισσότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι είμαστε αντίθετοι στην προώθηση εκτεταμένων αναγκαστικών συγχωνεύσεων, που θα υποβάθμιζε ακόμη περισσότερο τη σχέση των δήμων με τους πολίτες.

Για μας η αυτοδιοίκηση οφείλει πρώτα από όλα να αποτελεί πραγματική «κοινότητα» πολιτών, με το διοικητικό μηχανισμό να έχει ρόλο κυρίως υποστηρικτικό και εγγυητή της αποτελεσματικότητας. Το άριστο μέγεθος το ορίζουμε με κριτήριο τη δυνατότητα συγκροτημένης διαβούλευσης για τις τοπικές προοπτικές. Κρατάμε ως πρότυπο τα τοπικά Σύμφωνα Βιωσιμότητας (γνωστότερα ως Agenda 21) που εφαρμόστηκαν με επιτυχία σε πλήθος ευρωπαϊκών δήμων. Αρκετοί από αυτούς ήταν πολύ μικρότεροι σε πληθυσμιακό μέγεθος από το μέσο όρο των ελληνικών δήμων.
Στις περιπτώσεις δήμων με μικρά μεγέθη, προτεραιότητα έχει για μας ο συντονισμός με δική τους ελεύθερη πρωτοβουλία. Δομές που δεν μπορούν να έχουν κάποιοι δήμοι μόνοι τους, μπορούν να τις αποκτήσουν από κοινού στα πλαίσια μιας συνεργασίας. Πέρα από τα κίνητρα για εθελοντικές συνενώσεις, εργαλείο που αξίζει να εξεταστεί, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές, είναι οι συνομοσπονδίες δήμων ως σύνδεσμοι σκοπού με βάση γεωγραφικές ενότητες. Πρόκειται για θεσμό που δοκιμάστηκε με επιτυχία από τους Πράσινους στη Γαλλία.
Σε ανάλογη κατεύθυνση κινείται στην Ελλάδα ο θεσμός των «συμπολιτειών», που όμως δεν έχει βρει ακόμη το δρόμο του. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τέτοιοι θεσμοί για τη διαχείριση θεμάτων όπως το νερό ή τα σκουπίδια, όπου οι μικροί δήμοι της υπαίθρου κατά κανόνα υστερούν.
Ιδιαίτερα αντίθετοι είμαστε σε τρεις κατηγορίες αναγκαστικών συνενώσεων:
•Την απορρόφηση δήμων της υπαίθρου από γειτονικά αστικά κέντρα, καθώς κάτι τέτοιο θα επιδείνωνε τις οικιστικές πιέσεις.
•Τις αναγκαστικές συγχωνεύσεις μεταξύ αστικών δήμων με πληθυσμούς δεκάδων χιλιάδων κατοίκων και πλήρη διαχειριστική επάρκεια, εφόσον δε συμφωνούν οι δημότες τους.
•Τις συνενώσεις που υπηρετούν, όχι την καλύτερη λειτουργία της αυτοδιοίκησης, αλλά το σχεδιασμό των νέων βουλευτικών περιφερειών.
Σε κάθε περίπτωση αποτελεί προτεραιότητα η αναζωογόνηση των τοπικών συμβουλίων ώστε να ξαναποκτήσει κάθε οικισμός δική του δημόσια ζωή. Πέρα από τον τοπικό αντιδήμαρχο, τα τοπικά συμβούλια χρειάζεται να διαθέτουν το δικό τους ιδιαίτερο συμμετοχικό προϋπολογισμό, καθώς και τις δικές τους τοπικές αρμοδιότητες. Απαραίτητο είναι επίσης να έχουν λόγο για ευρύτερες δημοτικές ή άλλες παρεμβάσεις που αφορούν την περιοχή τους. Οι ρυθμίσεις του «Καλλικράτη» για λειτουργία με πάγια προκαταβολή και αποκλειστικό αντικείμενο κάποιες επείγουσες ανάγκες, ισοδυναμούν με καταδίκη των τοπικών συμβουλίων σε αργό θάνατο. Επαναλαμβάνουμε ότι αυτοδιοίκηση δε σημαίνει μόνο επιτόπια διοικητική εξυπηρέτηση, αλλά και επιτόπια συμμετοχή στις αποφάσεις.


2. Περιφέρειες: ναι, αλλά όχι ως υπερνομαρχίες

Η καθιέρωση αυτοδιοίκησης σε επίπεδο περιφέρειας έρχεται με μεγάλη καθυστέρηση. Αποτελεί θετικό βήμα δημοκρατίας και αποκέντρωσης, που στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες ισχύει εδώ και πολλές δεκαετίες.
Για μας, οι περιφέρειες μπορούν να είναι κάτι πολύ περισσότερο από έναν τρόπο αποτελεσματικότερης προσαρμογής στις απαιτήσεις των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων. Αποτελούν για την πολιτική ζωή ένα νέο έδαφος, που επιδιώκουμε να εξελιχθεί σε πραγματικό εργαστήρι δημοκρατίας, προγραμματικών διεργασιών και συμμετοχής των πολιτών, δημιουργώντας προϋποθέσεις για διεύρυνση της δημοκρατίας και στην κεντρική πολιτική.
Φοβόμαστε όμως ότι με το προτεινόμενο Σχέδιο «Καλλικράτης» οι περιφέρειες εξελίσσονται απλώς σε διευρυμένες νομαρχίες. Οι αρμοδιότητες τους είναι περιορισμένες και ασαφείς, η παρουσία των 7 Γενικών Διοικήσεων ασφυκτική και ο τρόπος διοίκησης εξαιρετικά συγκεντρωτικός. Ο κίνδυνος, τέλος, να καταλήξουν οι περιφέρειες συγκεντρωτικά αντίγραφα του σημερινού αθηνοκεντρικού κράτους, είναι παραπάνω από υπαρκτός αν η τοπική δημόσια ζωή συγκεντρωθεί όλη στην έδρα κάθε περιφέρειας.
Για τους Οικολόγους Πράσινους, κριτήριο για τις αρμοδιότητες των περιφερειών θα πρέπει να είναι τι ισχύει στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης των 15. Δε μπορούμε σε καμιά περίπτωση να πέσουμε χαμηλότερα από το μέσο όρο τους. Για τις περιπτώσεις ασάφειας, το τεκμήριο αρμοδιότητας πρέπει να προβλέπεται ρητά υπέρ της αυτοδιοίκησης.
Θεσμοί Ελεγκτικού Συνεδρίου και Νομικού Συμβουλίου πρέπει να είναι χωριστοί για την αυτοδιοίκηση. Αντίθετα, ο περιφερειακός συνήγορος θα προτείνουμε να είναι ενταγμένος στο Συνήγορο του Πολίτη, ως περιφερειακό του Παράρτημα.
Για τους οικονομικούς πόρους, η πρότασή μας είναι απλή και συνολική: Συγκεκριμένο τμήμα των συνολικών δημόσιων εσόδων να παραμένει στην περιφέρεια όπου εισπράχθηκε, και με ένα ακόμη μέρος να αναδιανέμεται προς τις λιγότερο ευνοημένες περιφέρειες. Αντίστοιχη ρύθμιση για το σύνολο των δημόσιων εσόδων, και όχι μόνο για το ΦΠΑ ή τους φόρους των ακινήτων, προτείνουμε και για τους οικονομικούς πόρους των δήμων. Επιπλέον χρηματοδοτήσεις να συνδέονται με την επιτυχία ή αποτυχία κάθε δήμου σε συγκεκριμένους στόχους από το Επιχειρησιακό Περιβαλλοντικό του Πρόγραμμα.

3. Αυτοδιοίκηση με δημοκρατία, διαφάνεια και συμμετοχή

Θα έρθω τώρα σε κάτι που πιθανόν να μην ακουστεί εδώ ευχάριστα. Το σημερινό σύστημα αυτοδιοίκησης οικοδομείται γύρω από την έννοια του «τοπικού άρχοντα»: Σε αρκετές περιπτώσεις, ιδίως για δημάρχους με πολλές θητείες στην εξουσία, οικοδομείται μια κουλτούρα αυθαιρεσίας και αδιαφάνειας που θεωρεί ότι ένας τοπικός άρχοντας κρίνεται αποκλειστικά από την ικανότητά του να επανεκλεγεί και δε λογοδοτεί πουθενά αλλού. Από την άποψη αυτή δεν είναι ίσως τυχαίο ότι στις εκθέσεις οργανισμών όπως ο Συνήγορος του Πολίτη οι δήμοι και οι νομαρχίες κατέχουν την πρώτη θέση σε αναφορές για περιστατικά κακοδιοίκησης.
Πρώτο λοιπόν σημαντικό βήμα που προτείνουμε είναι η ενίσχυση της συλλογικότητας στη διοίκηση των δήμων και των περιφερειών.
Κύριο εκλεγμένο όργανο να είναι το δημοτικό και περιφερειακό συμβούλιο, που αποτυπώνει καλύτερα τη βούληση των πολιτών και τις κοινωνικές αντιθέσεις από ό,τι ένα μονοπρόσωπο όργανο όπως ο δήμαρχος ή ο περιφερειάρχης.
Δήμαρχος και αντιδήμαρχοι να εκλέγονται από το δημοτικό συμβούλιο (με δικλείδες που θα διασφαλίζουν ότι ο δήμος δε θα μένει ακέφαλος) και να λογοδοτούν σε αυτό. Το ίδιο προτείνουμε και για τις περιφέρειες.
Εκλογή των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων με απλή αναλογική, μετεκλογικές συνεργασίες σε προγραμματική βάση, όριο στις συνεχόμενες θητείες.
Οι νέες μεγαλύτερες ενότητες, με εσωτερικές εκλογικές περιφέρειες, απειλούν να αποκλείσουν ολοκληρωτικά τη συμμετοχή στις τοπικές εκλογές για τους ανεξάρτητους συνδυασμούς και τις τοπικές πρωτοβουλίες πολιτών. Θεωρούμε εδώ ανεπίτρεπτο κάθε περιορισμό ή νομική προϋπόθεση στις υποψηφιότητες, πέρα από τους αντίστοιχους που ισχύουν και για τις βουλευτικές εκλογές.
Κλείνω με μια σύντομη αναφορά στους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας: τοπικά δημοψηφίσματα, νομοθετικές πρωτοβουλίες πολιτών, θεσμοί ανοικτής διαβούλευσης όπως «σχέδια περιφερειακής βιωσιμότητας (Agenda 21)», «κοινοβούλια νερού σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης» ή «φόρουμ ακτών», ανοικτές θεματικές επιτροπές. Οι σχετικές ρυθμίσεις πρέπει να κάνουν τα εργαλεία αυτά ρεαλιστική δυνατότητα και όχι απλούς σχεδιασμούς επί χάρτου.
Μια τέτοια συμμετοχή δεν δικαιώνει μόνο όσους πιστεύουν στις αξίες της άμεσης δημοκρατίας, αλλά αναβαθμίζει τη λειτουργία των δήμων και από καθαρά πρακτική άποψη:
•Κατοχυρώνοντας μεγαλύτερο βαθμό διαφάνειας και δημόσιου ελέγχου, ανάλογο με το ποσοστό εκείνων που παρακολουθούν στενά τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
•Εκπαιδεύοντας μεγάλο αριθμό πολιτών στη λειτουργία και τις απαιτήσεις της αυτοδιοίκησης, και αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες να προέλθουν από αυτούς ικανοί και πολυεπίπεδα μορφωμένοι αιρετοί.

Σας ευχαριστώ, ευχόμενος καλή επιτυχία στο συνέδριό σας.



Κώστας Διάκος, υπεύθυνος της θεματικής ομάδας για την αυτοδιοίκηση,
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των άρθρων αρκεί να αναφέρεται ο συγγραφέας και η πηγή.
Αθήνα: Κολοκοτρώνη 31, 10562, τηλ. 210.3241001, fax 210 3241825
Θεσσαλονίκη: Φιλίππου 51, 54631, τηλ. 2310.222503, fax 2310.421196